مرتضی حیدری: مناظره جامعه را آرام می کند / سلطانی‌فر: صدا و سیما می‌تواند مردم را از کف خیابان پای تلویزیون بکشاند/ مشروح نشست بررسی مناظره‌های انتخاباتی در کافه خبر
مرتضی حیدری مجری تلویزیون و محمد سلطانی‌فر مدرس ارتباطات معتقدند که برگزاری مناظره‌های تلویزیونی در انتخابات ریاست جمهوری ضروری است و حتما هم باید زنده باشد .
بهناز شیربانی: وقتی بحث مناظره در تلویزیون پیش می‌آید در ذهن بسیاری از ما مناظره‌های بین کاندیدهای ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ تداعی می شود. مناظره‌هایی که عده کثیری از مردم را پای تلویزیون کشاند و توانست جریان ساز باشد. این روزها در آستانه برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، بحث برگزاری مناظره‌ها داغ است ،بسیاری پیگیرچگونگی برگزاری مناظره‌ها در تلویزیون هستند. به همین بهانه میزبان مرتضی حیدری مجری رادیو و تلویزیون و دکتر محمد سلطانی‌فر بودیم تا چگونگی برگزاری مناظره‌ها را از آنها جویا شویم.
آقای حیدری در ابتدا تعریفی از مناظره ارائه بدهید، اصولا مناظره چیست و یک مناظره تلویزیونی خوب چه ویژگی هایی دارد؟
مرتضی حیدری: مناظره موقعیتی است که در آن نمایندگان (حداقل) دو دیدگاه متفاوت در خصوص یک موضوع واحد باهم مباحثه و اعلام نظر و موضع میکنند. به همین جهت و بخاطر ذات چالش برانگیز، مناظره فی نفسه بسیار جذاب و روشنگراست. مناظره، به گروه‌ها و طیف‌های مختلف و متنوع فکری که دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به یک موضوع دارند کمک میکند تا بتوانند به یک تصویر و فهم دقیقتر از موضوع دست یابند. گاه انسان بی دلیل باوری دارد که در جریان مناظره می‌تواند برای باور خود دلیل بیابد و یا آنکه باور خود را اصلاح و گاه کاملا جابجا کند، مگر آن که به هر علت از یک باور متعصب ، پیروی کند. بنابراین مناظره ضمن آموزش جامعه مخاطبان به دوری از تعصب ، روش تعقل و استنتاج منطقی را نیز یاد می دهد و به برقراری تعادل در جامعه مخاطبان هم کمک می کند. بنابراین لزوما مناظره باید در مورد موضوعی باشد که در مورد آن موضوع ، طیفی از دیدگاه ها وجود داشته باشد یعنی مناظره باید درباره موضوعی باشد که حتما تنوعی از دیدگاه ها در مورد آن در جامعه وجود دارد، در غیر این صورت مناظره برگزار کردن در مورد موضوعات مسلم ، نقض غرض است . کما اینکه گاه می بینیم در برخی رسانه ها موضوعی به بحث گذاشته می شود که درباره آن موضوع اساسا خیلی مناقشه ای وجود ندارد و دو طرف حرف های همدیگر را تایید می کنند، حال آن که مناظره حتما درباره موضوعی است که در مورد آن اختلاف دیدگاه وجود دارد و این اختلاف دیدگاه هر چه جدی تر باشد، مناظره معنا دار تر می شود. به همین دلیل است که وقتی افراد را برای مناظره دعوت می کنید، باید تلاش کنید دو سر قطب آن طیف را دعوت کنید. مثلا اگر شما یک طیف صفر تا صد دارید بهتر است نماینده صفر و نماینده صد را دعوت کنید، تا نماینده ۴۰با ۶۰ چون نظرات آنها در خیلی چیزها به هم نزدیک است و ممکن است چیز زیادی از مناظره عاید ما نشود. از طرف دیگر از این جهت که مناظره موجب روشنگری می شود فوق العاده ارزشمند است. مثلا فرض کنید شما موضوعی را باور دارید و آن را پذیرفته‌اید و دلیلی هم برایش ندارید. ممکن است بعد از دیدن یک مناظره باور شما نسبت به آن موضوع تغییر کند، چون در معرض یک چالش و بحث منطقی حالا به یک باور جدید‌رسیده‌اید یا ممکن است که باور شما را قوی تر کند چون منطق طرفین را نسبت به موضوع شنیده‌اید؟
آقای دکتر نظر شما در مورد تعریف مناظره چیست؟
محمد سلطانی فر: مناظره یک گفت و گوی دو یا چند نفره پیرامون یک یا حداکثر سه مبحث است که عمدتا تشکیل می شود از یک یا حداکثر دو مجری و سه -چهار نفر که با نقطه نظرات کاملا متفاوت یا متعارض در خصوص موضوعی وارد بحث می شوند و هدفش برگزاری یا باز کردن ابعاد مختلف دیدگاه ها یا نظرات مختلف پیرامون آن موضوع است. قاعدتا هر چه دیدگاه ها درباره موضوع متعارض تر باشد، جذابیت بیشتری دارد.حتی اگر خود آن موضوع شفاف نشود دیدگاه های افراد نسبت به آن موضوع شفاف می شود .یعنی ما یا با هدف شفاف کردن خود موضوع، این مناظره را برگزار می کنیم یا برای این که دیدگاه های آدم ها افراد و زوایای مختلف نسبت به آن موضوع برای مخاطب مشخص شود. بر همین اساس قاعدتا مناظره هایی خوب خواهد شد که نسبت به موضوع مورد بحث تضاد دیدگاه بیشتری باشد و در این صورت مناظره پر چالش تر خواهد شد و نتایج بهتری از آن بیرون خواهد آمد. اما متاسفانه در بسیاری از مواقع در مناظره های صدا و سیما هیچ چالشی بین دیدگاه آدم هایی که در آن مناظره شرکت کرده اند وجود ندارد و اگر مناظره را تبدیل به یک سخترانی بکنند شاید خیلی بهتر است و اسم آن هم دیگر مناظره نیست.
آقای دکتر همین نکته را می توانیم افتراق بین مناظره و مباحثه بدانیم؟که غیر از مناظره هایی که در زمان انتخابات ریاست جمهوری در صدا و سیما برگزار می شود و کاملا شکل مناظره یاگاهی اوقات مشاجره به خودش می گیرد،سایر برنامه ها در تلویزیون مصاحبه یا به نوعی مباحثه است،این را تایید می کنید؟
سلطانی فر: کاملا حرف شما درست است، ما خیلی کم مناظره در صدا و سیما دیدیم و عمدتا افرادی که به این مناظره ها دعوت می شوند نسبت به موضوع اختلاف نظر که ندارند هیچ،بلکه حتی همراه،هم جهت و هم فکر هم هستند. به همین جهت ما باید نام این نوع مباحث را مباحثه بگذاریم، یعنی بحث در مورد یک موضوع.در مناظره حتما باید اختلاف نظر یا اختلاف دیدگاه بین دو طرف وجود داشته باشد.
مرتضی حیدری مجری رادیو و تلویزیون
آقای حیدری نظر شما چیست آیا ما چیزی به اسم مباحثه در تلویزیون داریم؟
حیدری: برنامه ای که عنوان مناظره می گیرد، دارای عناصری است که در صورت عدم رعایت آنها یک میزگرد ساده خواهد بود. اگر مناظره با رعایت اصولش انجام شود، یعنی موضوع مشخص و به روزی داشته باشد، در مورد مسائلی صحبت شود که قابل توجه مخاطبان باشد و نمایندگان دیدگاه‌های متضاد در جلسه حضور داشته باشند ، مناظره اقبال عمومی پیدا می کند. مثلا وقتی دو فرد که دیدگاه نزدیکی به هم دارند و درباره موضوعی با هم حرف می زنند، نام این دیگر مناظره نیست. اگر دو فرد در جهت جا انداختن یک بحث در افکار عمومی به یک شکل مشخص آن را جلو ببرند نامش میز گرد یا مصاحبه تلویزیونی است،البته رسانه هایی که حرفه ای تر کار می کنند، می توانند آن پیام نهایی که می خواهند را در ذهن مخاطب بگذارند، حتی در قالب مناظره هم می توانند این کار را انجام دهند، یعنی مخاطب بدون اینکه احساس کند مطلبی برایش تبیین می شود در قالب مناظره آن را راحت تر می پذیرد،مثلا شما به موضوعی فکر می کنید و می خواهید به جامعه مخاطبانتان منتقل کنید با یک منطق قوی از آن دفاع می کنید و با یک منطق ضعیف تر به آن حمله می کنید طبیعی است که برآیندش مثبت می شود و در ذهن مخاطب مورد نظر شما می نشیند. این یک کار حرفه ای است و طبیعی است که همه رسانه ها از چنین امکان حرفه ای برخوردار نیستند. ولی به هر حال مناظره شرایط خاص خودش را دارد.
چه شرایطی؟
حیدری:شخصیت حقیقی و حقوقی افرادی که در مناظره شرکت می کنند، هر دو در کیفیت آن اثر می گذارند. طبیعی است که هر چقدر افراد حاضر در مناظره مشهورتر باشند، سطح مناظره بالاتر می رود.
به لحاظ حقیقی هر چقدر افراد شخصیت جذاب‌تر و بیان بهتری داشته باشند، طبیعی است که مناظره جذاب تر می شود. منطق گفتاری و رفتاری و نوع ورود به بحث، موضوعی که درباره آن صحبت می کنند، همه این ها فوق العاده در کیفیت مناظره تاثیر گذار است. در کنارهمه این‌ها خود موضوع اهمیت ویژه ای دارد و البته مجری مناظره هم عامل بسیار مهمی است.
آقای سلطانی فر ژانر مناظره از چه زمانی وارد رسانه شد؟ برخی انتخابات آمریکا و مناظره بین نیکسون و کندی را اولین مناظره در دنیا می‌دانند.
سلطانی فر: فکر می کنم به قبل تر از آن زمان بر می‌گردد.
شما بفرمایید از چه زمانی وارد رسانه شده است و از چه زمانی پایش به رادیو و تلویزیون ایران باز شد؟
سلطانی فر: قاعدتا یکی ازکارکردهای وسایل ارتباط جمعی تبیین دیدگاه های مختلف در مورد موضوعات است. قطعا از زمانی که وسایل ارتباط جمعی به وجود آمد، مناظره هم پایش به رسانه باز شد. ولی اگر منظور شما رادیو و تلویزیون است، قاعدتا از زمانی که این رسانه شکل گرفته است، مناظره هم وجود داشته، واقعا نمی توانم دقیق بگویم، اما امروز رسانه هایی معتبر محسوب می شوند که قدرت برگزاری مناظره های خوب و بی طرف را داشته باشند. فکر می کنم مناظره خوب در تلویزیون ایران به قبل از انقلاب بر می گردد.خاطرم هست قبل از انقلاب سال های ۵۴-۵۵ برنامه ای داشتیم که مجری آن آقای طاهری بود و مناظره هایی برگزار می کردند.به یاد دارم آقای شهرستانی شهردار آن زمان تهران بود و در یکی از این مناظره ها شرکت کرد و بسیار مناظره چالشی بود و نمی توانستم تصور کنم با چه جرأتی آنقدر بی پرده و چالشی با شهردار صحبت می کرد!
یک دوره بسیار خوب را سال های ۵۷-۵۸ در حوزه برگزاری مناظره ها داشتیم، مناظره هایی که مرحوم بهشتی با بابک زهرائی و چریک های فدائی برگزار می کرد از نمونه های خوب مناظره در تلویزیون بود .خاطرم هست که در آن سال ها مناظره ها در صدا و سیما فوق العاده پر مخاطب و جذاب بود، بعد با شروع جنگ این برنامه ها از حالت مناظره خارج شد وبیشتر فرم مباحثه به خود گرفت.
متاسفانه بعد از انقلاب یک خلاء نسبت به مناظره ها داشتیم تا این که سال های قبل مطبوعات باب این مناظره ها را باز کردند و دانشگاه ها در خلا صدا و سیما وارد این نوع مناظره ها و نشست ها شدند و میزگرد هایی را گذاشتند و افراد را با دیدگاه های مختلف دعوت می کردند و پیامد قضیه این بود که صدا و سیما فکر کرد خلا آن وجود دارد. تا ۱۰ سال قبل که دوباره باب مناظره ها در صدا و سیما باز شد و به عنوان یک سوپاپ اطمینان توانست بخشی از خواسته ای مردم از طریق آن سوپاپ ها بیرون بزند و به نظر من یکی از موفق ترین مناظره ها در نوع خودش، مناظره های سال ۸۸ بود که البته ضعف‌هایی هم داشت، اما متاسفانه به دلایلی که بعد از انتخابات شکل گرفت صدا و سیما فرصت دفاع از خودش را پیدا نکرد.
به نظر من هم خصوصیت یک مناظره خوب این است که موضوع باید برای مخاطب از موقیعت خوبی برخوردار باشد، یعنی موضوع آن به روز، حساس و چالشی باشد. نکته دوم این که اختلاف نظر و دیدگاه نسبت به موضوع وجود داشته باشد.افراد حاضردر مناظره باید داری تبحر، تخصص و شهرت باشند که از نظر من تبحر و تخصص مهم تر است.مجری باید نسبت به ابعاد موضوع احاطه داشته باشد، یکی از ضعف هایی که در مناظره های سال ۸۸ به خوبی شاهد آن بودیم، این بود که مجری در کارش تبحر داشت، اما به هیچ عنوان سعی نمی کرد بحث را هدایت کند و مجری فقط نقش یک تایمر را ایفا می کرد. من احساس می کنم دکتر پور حسین به دلیل سابقه سیاسی واینکه مدیر شبکه چهار سیما بود، حداقل می توانست بهتر به بحث ورود کند و خیلی از مباحث را هدایت کند. اگر قرار بود دکتر پور حسین فقط نقش یک تایمر را ایفا کند، می توانستند یک فرد ضعیف را برای برگزاری و اجرای مناظره انتخاب کنند. از آقای پورحسین توقع بیشتری داشتیم که حتی جلوی برخی از موارد خلاف را بگیرند.
یکی از کارکرد های مجری در مناظره ها هدایت درست موضوع است وباید در این کار تبحر داشته باشد. مجری باید در مناظره‌ها بیطرفی کامل داشته باشد. هم نسبت به نوبت، هم زمان و هم شروع و خاتمه بحث که دو نقطه طلایی در مناظره ها شروع و پایان بحث است که این دو نقطه باید خوب تقسیم شود. نقطه شروع می تواند مناظره را به سمت و سویی دیگر ببرد و در نهایت چون آخرین جملات معمولا در ذهن مخاطب باقی می ماند نقطه خاتمه اهمیت زیادی دارد. کسی که بتواند نقطه شروع و پایان را به خوبی جمع کند برنده آن مناظره است. نکته بسیار مهم این است که مناظره ها باید برخواسته از نقطه نظرات مردم باشد و به اصطلاح تولید محتوا دست مردم باشد. ورود به مناظره از دغدغه های مردم باشد که متاسفانه صدا و سیما ما در این نکته ضعیف است و محدویت هایی دارد.بهتر است در طول مناظره هرجا که لازم است از مردم استفاده شود مثلا اگر لازم است در طول مناظره از دغدغه های مردم صحبت شود، مناظره قطع شود و فردی از طریق تلفن با برنامه ارتباط بگیرد و دغدغه هایش را مطرح کند. در غیر اینصورت برگزاری مناظره به صورت دو نفره به حد کافی می تواند جذاب باشد . نکته دیگر در انتخاب مجری مناظره توانایی آنها در ورود به بحث و چالشی برگزار کردن بحث است، مثلا لری کینگ فرد متبحری در اجرای مناظره ها است . احاطه و تسلط کامل به موضوع و مناظره دارد.اگر طرف مقابل مناظره را چالشی نکند، خودش بحث را به چالش می کشاند.
آقای حیدری به نظر شما می شود در ایران لری کینگ بود؟
حیدری: حتما می توان بود و حتی بهتر از آن هم می توان بود. اما قبل از پاسخ به پرسش شما می خواهم درباره موضوع دیگری صحبت کنم آقای دکتر به نکته خوبی اشاره کردند و آن مظلومیت صدا و سیما بعد از مناظرات سال ۸۸ است. واقعیت این است که من همچنان معتقدم سازمان صدا و سیما با برگزاری مناظرات ۸۸ کار بسیار دقیق و حرفه ای انجام داد و باید برای آن مناظرات مدال دریافت می کرد. حتی معتقدم خیلی بهتر بهتر بود، مناظره ها را با قوت و قدرت تا به امروز همچنان ادامه می داد، از الان به بعد هم بهتر است این کار را انجام بدهد. یعنی جای مناظره های جدی و چالشی در حوزه های مختلف همچنان در سازمان صدا و سیما بسیار بیش از این است. درحال حاضربرنامه هایی در صدا و سیما با محوریت برگزاری مناظره داریم،اما به نظر من جای برنامه هایی با مفهوم درست مناظره و با آن جدیت همچنان خالی است . در گرما گرم مبارزات انتخابایتی ، مناظرات کاندیداها و طرفداران آنها و در فاصله ۴ ساله بین انتخابات ، مناظره نمایندگان دولت و جریانات سیاسی .
اما چرا عده ای تحلیلشان بعد از مناظرات سال ۸۸ این بود که مناظره ها باعث مناقشات و در گیری ها شد. به نظر من این ها ارتباطی به هم ندارد. مثلا الان بروید درباره یک موضوع مناظره برگزار کنید و هزار و یک حرف هم بزنید.اگرطرح مسائل و صحبت در مورد آن ها زمینه اجتماعی نداشته باشد امکان ندارد درگیری در جامعه صورت بگیرد.
سلطانی فر:من هم معتقدم آن مناظره ها باعث شد خیلی از توقعات را بیرون بیاورد و به اصطلاح می توانست نقش سوپاپ اطمینان را بازی کند. چیزهای دیگری در آن سال اتفاق افتاد.
حیدری:اتفاقا بحث بعدی من همین بود که آقای دکتر مطرح کردند. اتفاقا مناظره ها می تواند به آرامش بخشی در جامعه کمک کند تا اینکه موجب نا آرامی شود به دلیل اینکه شما تلویزیون تماشا می کنید و احساس می کنید یک نفرحرف دل شما را در مناظره می زند و به اصطلاح سبک می شوید اما اگر احساس کنید این حرف در دلتان مانده است و هیچ جا شنیده و گفته نمی شود ممکن است آن را در خیابان فریاد بزنید. برای من بسیار پیش آمده است که وقتی در برنامه هایم حرفی را مطرح می کنم که برگرفته از دغدغه های مردم است همینطور پیامک می آید که می گویند:« ممنون که این حرف را زدی. واقعا دل من خنک شد.»البته من برای دل خنک شدن آن فرد حرفی نزدم، ولی این عکس العمل ها را از مخاطبانم می گیرم. بنابراین مناظره نه تنها موجب نا آرامی و به هم ریختن جامعه نمی شود، بلکه باعث اطمینان بخشی ، آرامش بخشی و تخلیه پتانسیل هیجانی جامعه مخاطبین هم می شود.
یعنی هر نوع مناظره با هر نوع بیانی باعث این اتفاق می شود؟
حیدری: هر چیزی نیاز به یک زمینه دارد. اگر چنین زمینه ای نداشته باشید مشخص است که حتما اتفاق نمی افتد. در مناظره هم اگر شما به عنوان رسانه بی طرف بودنتان را حقظ کنید، اتفاقات بهتری رخ می دهد .این بی طرفی نباید به معنی انفعال باشد.انجام مناظره، مثل این می ماند که بگویند داور کشتی بی طرف است، اما این داور به موقع اخطار می دهد و دخالت می کند. در مناظره افراد می‌توانند به اصطلاح در حرف هم بروند و با هم در مورد موضوعات مختلف بحث کنند. منتها باید یک قواعدی وجود داشته باشد و مجری هم به این قواعد تسلط داشته باشد. علاوه بر تسلطش بر موضوع مورد بحث ،بر مبنای آن بتواند داوری کند. به موقع کات بدهد، اجازه بحث بدهد و.. من خیلی به این موضوع اعتقاد ندارم که زمان ها در مناظره باید مساوی بین طرفین تقسیم شود.این هنر دو طرف است که با رعایت اصول بتوانند وقت بیشتری بگیرند.در نهایت این جامعه مخاطبان هستند که باید حق را به یک فرد بدهند.
محمد سلطانی فر مدرس ارتباطات
آقای دکتر به نظر شما مناظره های سال ۸۸ می توانست بهتر از این اجرا شود؟
سلطانی فر: بله، مجری می توانست خودش ورود به بحث داشته باشد، یک جایی تندی قضیه را بگیرد و اخطار بدهد. به نظر من در آن مناظره‌ها مجری نسبت به قدرت و بزرگی آدم هایی که در مناظره بودند، سعی کرده بود، خودش را در این فضا کنار بکشد. در بازی فوتبالی که مسی و مارادونا هم در آن بازی می کنند،اگر داور قرار باشد بر مبنای این که مسی ۲۷ میلیون پوند می ارزد یا مارادونا چه شهرتی دارد، داوری کند که سنگ روی سنگ بند نمی شود. به نظر من آقای پورحسین در اجرای مناظره های انتخابات سال ۸۸ با احساس اینکه باید بی طرف باشد خودش را از جمع جدا می کرد.
آقای سلطانی فر فضای مناظره های ما در صدا و سیما چقدر به فضای بین المللی نزدیک است؟
سلطانی فر: به هر حال رسانه های ما تاثیر گرفته از غرب هستند چرا که رسانه از غرب وارد ایران شد. حتی اولین روزنامه ما که ۱۷۶ سال پیش منتشر شد نامش «روزنامه اخبار» معادل newspaper است گرفته شد. تکنولوژی که از غرب وارد ایران شد فرهنگش را هم با خودش آورد. شما نمی توانید بگویید که می خواهم مناظره ای را برگزار کنم که ایرانی باشد. ما برای لری کینگ شدن زمان زیادی لازم داریم. ما به چالش های اینچنینی در تلویزیون نیاز داریم.در سال ۸۸ برای اولین بار دیدید مردم به جای اینکه بی بی سی ببینند،شبکه سه سیما را می دیدند و جالب است که تمام رسانه های خارجی فارسی زبان برنامه هاسشان را قطع می کردند و مناظره ها را زنده پخش می کردند این یک نقطه قوت برای صدا و سیما ما بود چرا قدر این را ندانستیم ؟
بعد از آن برخی گفتند صدا و سیما عامل اغتشاشات بود در صورتی که اصلا اینطور نبود.صداو سیما قصد داشت نیازها و حرف های تلنبار شده مردم را باز کند. وقتی مردم بعد از آن به کف خیابان ها رفتند صدا و سیما از طریق برگزاری همین مناظره ها دوباره می توانست مردم را از کف خیابان پای تلویزیون بکشاند. این قدرت را داشت که اعلام کند، دیدگاه ها و اختلاف نظر ها در تلویزیون مطرح شود و قطعا دوباره مردم از کف خیابان برمی گشتند و پای تلویزیون می نشستند.
اما متاسفانه فضا آنچنان از کنترل خارج شد که صدا و سیما نتوانست از خود دفاع کند. وقتی تلویزیون رسانه ملی لقب می گیرد باید برای همه جناح ها و گروها برنامه بسازد و سلیقه همه را تامین کند.
آقای دکتر فکر نمی کنید مجری مناظره هم باید یکسری ویژگی داشته باشد. شما از لری کینگ صحبت کردید آیا ما همان آزادی عملی که مجری مثل لری کینگ دارد را می توانیم در رسانه ملی داشته باشیم ؟شما در صحبت هایتان به این اشاره کردید که هر رسانه فرهنگش را با خودش می آورد. چطور برای مجری های ما این اتفاق نیفتاده است و از آزادی عمل زیادی برخوردار نیستند؟ آیا مجریان ما می توانند مثلا پرسش های غیر هماهنگ شده ای را از رییس جمهور و یا یک وزیر بپرسند؟
سلطانی فر:پرسش های غیرهماهنگ شده نمی توانند بپرسند اما این طور هم نیست که مثلا نوشته ای را به مجری می دهند که طبق آن عمل کند.در مورد اجرای آقای پور حسین در مناظره های سال ۸۸ معتقدم که او طرح موضوع نمی کرد و تذکر هم نمی داد. با همه این ها من برگزاری مناظره در آن دوره را نقطه قوت می دانم.
آقای حیدری آیا شما الگویی برای برگزاری مناظره در رسانه ملی دارید؟
حیدری:قبل از پاسخ به این سوال باید یک نکته اساسی را یادآوری کنم . در مورد مجری مناظره باید توجه داشته باشیم که اساسا لازم نیست مجری در موضوع مناظره متخصص باشد فقط کافی است یک مجری حرفه ای و کارکشته باشد، یعنی فقط کافی است تخصص اجرا داشته باشد. گاه عده ای تصور میکنند اگر مجری مناظره در آن حوزه متخصص باشد بهتر می تواند بحث را اداره کند که به نظر من اصلا صحیح نیست ، چون مجری قرار نیست طرف مناظره و بحث باشد، مجری قرار است بحث را اداره کند. مجری برای اداره بحث باید متخصص در اجرای برنامه تلویزیونی باشد نه در موضوع و اساسا چنین چیزی امکان ندارد که شما برای صدها موضوع صدها مجری حرفه ای داشته باشید. بعلاوه مجری اگر در حد میهمانان در آن موضوع تخصص داشته باشد اصلا نمیتواند بیطرف باشد و چون خود را صاحبنظر میداند بجای اداره بحث ، اعمال نظر میکند و این یعنی نقض بیطرفی . اما در مورد سوال شما باید بگویم برای برنامه سازی در صدا و سیما قواعد مدون و مکتوبی وجود دارد که حاکم بر کل فرآیند برنامه سازی در رسانه ملی است . اما از آنجایی که برنامه های سازمان باید با تحولات روز هم تناسب داشته باشد مرتبا بخشنامه ها و دستورالعمل های محتوایی و اجرایی هم به گروه های برنامه ساز ابلاغ می‌شود . علاوه بر همه این ها ، در برنامه های خاص نظیر مناظرات ، قواعد برنامه به مجری و میهمانان اطلاع داده می شود . البته با توجه به گروه مخاطبان، موضوع و شخصیت های حاضر در مناظره این الگو متفاوت است. اما صادقانه بگویم این الگو خیلی تنگ و محدود نیست ،
و بخشی از ضعف های کاری ما بر می گردد به خود ما مجریان و تهیه کنندگان. خیلی وقت ها دست به خود سانسوری می زنیم یا خیلی وقت ها ضعف های مان را پای سازمان صدا و سیما می گذاریم، این یک جور ظلم مضاعف است که به عنوان مثال بنده ناتوانی یا بی جراتی یا عدم حضور ذهن و نداشتن ابتکار عمل‌ام را به پای تلویزیون بگذارم. ولی به هر حال محدودیت ها و معذوریت هایی هم وجود دارد.ولی آنچه که مسلم است من همچنان معتقدم با لحاظ همه محدودیت ها و خطوط قرمز ،ما به عنوان مجری و تهیه کننده می توانیم کارهای بسیاربهتری در صدا و سیما انجام بدهیم.
چگونه؟
حیدری:با شناخت درست موضوعات و ورود درست به آن ها. این همان تفاوت واژه های بشین، بفرما و بتمرگ است. خاطرم هست در یک مصاحبه که در تلویزیون خیلی جنجالی شد، یکی از همکاران من فردی را به برنامه‌اش دعوت کرد که آن فرد شب قبلش مهمان برنامه من بود. بعدها آن فرد به من گفت: «پرسش هایی که تو آن شب که مهمانت بودم از من پرسیدی به مراتب گزنده تر بود، اما مجری که بعد از برنامه تو مهمان برنامه اش بودم، به اصطلاح خیلی لاتی سوالاتش را مطرح می کرد و آن واکنش ها را داشت اما به شما نتوانستم چیزی بگم.»
این خیلی مهم است که شما چطورطرح بحث می کنید. خیلی از بحث ها را می شود با نهایت احترام و در قالب چارچوب های حقوقی خیلی محترمانه مطرح کرد.خیلی وقت ها همان حرف های گزنده را می شود با شیوه گفتاری دیگری مطرح کرد.نوع نشستن یا حرف زدن، نوع ورود به موضوع در یک مناظره بسیار تعیین کننده است.
اما یک چیز فوق العاده مهم است . مجری مناظره باید در عین رعایت احترام و چارچوب ها ، بسیار قاطع و مسلط ظاهر شود. مجری بعنوان مدیر جلسه باید بسیار بدون تعارف و محکم برخورد کند . این به معنی بی احترامی به مهمانان نیست ، به معنی احترام به جامعه مخاطبان است . همچنان که یک داور باید قاطعانه یک مسابقه حساس را داوری کند ، بدون مماشات و بدون تعارف و البته طبق قانون داوری .
البته یک چیز را هم فراموش نکنیم و آن این است که مسئولیت حرف‌هایی که حاضرین در مناظره می زنند به خودشان مربوط است، نه به رسانه. شما دو فرد را دعوت کردید به یک رسانه و یکسری اصول در آن رسانه رعایت می شود، مثل اینکه اگر حرف زشت غیر اخلاقی در رسانه زده شود، مجری باید به او تذکر بدهد، اما آیا اگر یک نفر در رسانه حرف های نامربوط زد، دروغ گفت، تهمت زد. رسانه مقصر است؟ مخاطب باید خودش قضاوت کند. کسی که در مناظره شرکت کرده است، خودش باید نگران شان و شخصیتش باشد. مثلا کسی که صلاحیتش برای ریاست جمهوری احراز شده است علی القاعده باید بتواند در یک برنامه تلویزیونی دو ساعته ، خودش را مدیریت کند اما اگر نتوانست ، آیا باید رسانه محکوم شود و تاوان پس بدهد . قطعا پاسخ منفی است .
آقای دکتر اگر شما بخواهید یک مدل برای مناظره های ۹۲ به صدا و سیما پیشنهاد بدهید با توجه به محدودیت ها و قوانینی که وجود دارد چه مدلی پیشنهاد می دهید؟
سلطانی فر: به نظر من اولین کاری که سازمان صدا و سیما برای مناظره های سال ۹۲ باید انجام دهد این است که باید مناظره ها را زنده و ضبط نشده پخش کند،اگر حقیقتا بخواهد چیزی به اسم حماسه سیاسی خلق کند، مناظره ها باید بدون ادیت باشد. نکته ای که وجود دارد این است که آیا ما یا قبول داریم که افکار عمومی به آن حد رسیده است که بتوانند سره را از ناسره تشخیص بدهند یا خیر؟ من معتقدم مردم بهترین گزینش گر هستند و به خوبی بد را از خوب تشخیص می دهند. تلویزیون حتما باید مناظره پخش کند. در صورت امکان حتی یک کانال را به مناظره‌ها اختصاص بدهد و حقیقتا ارزشش را دارد. مناظره ها بدون تاخیر حتی ۳۰ تانیه به پخش برسد حتی اگر مناظره ادیت هم نشود و با تاخیر پخش شود باز این شائبه برای مردم به وجود می آید که اتفاقی افتاده است و جذابیتش را از دست می دهد.
حیدری: ضمن این که شما در فاصله ۳۰ تانیه یا ۱۰ دقیقه کاری نمی توانید بکنید. دو تا آدم نشستند و مناظره می کنند و باید حرمت ها را رعایت کنند و باید مراقب بار حقوقی حرفشان باشد و به نظر من به صدا و سیما ربطی ندارد که دیگران حریم شکنی کنند یا رفتار زشت و غیر اخلاقی بکنند. تلویزیون مثل آینه است که افراد را آن طوری که هستند نشان می دهد. پس آینه مقصر نیست .
آقای دکتر شما موافقید با گفته آقای حیدری که صدا و سیما بگوید به من چه؟
سلطانی فر: بله، صدا و سیما دقیقا باید بگوید به من چه. در غیر این صورت باید یکسری قواعد و قوانین برای مناظره ها وضع کند که هر کس اتهام زد تبعاتش با خودش است .کسانی که در مناظره شرکت می کنند و از فیلتر شورای نگهبان رد می شوند یعنی شان و منزلت رییس جمهور شدن را دارند.اگر این طور است که باید از پس دو ساعت برنامه و مناظره تلویزیونی بر بیایند اگر هم خیر که مردم باید آن ها را بشناسند و به آن ها رای ندهند .
اگر موافقید بحث بررسی مدل برای چگونگی برگزاری مناظره را ادامه دهیم.
سلطانی فر:در ادامه چگونگی برگزاری مناظره ها باید بگویم نباید محدود به برگزاری یک یا دو مناظره بشویم.معتقدم که می شود مناظره ها را به مباحث مختلف تقسیم کرد. مثلا حداقل در چهار حوزه مختلف خیلی شفاف مباحث واکاوی شود و مجری اجازه ندهد افرادی که به مناظره دعوت شده اند ازچار چوب های تعیین شده فراتر بروند. مثلا تعیین شود که مناظره بین آقای xو yراجع به سیاست های خارجی با موضوعات آزادی احزاب ،آزادی مطبوعات و…باشد.موضوع دیگر درباره سیاست خارجی با ابعاد ارتباط با غرب،مذاکر با آمریکا و…باشد. موضوع بعدی درباره مسائل اقتصادی، نفت،اصل ۴۴ و… باشد و مجری فقط رعایت مسائل اخلاقی و اتهام نزدن را به طرفین تذکر بدهد و اگراز چارچوب ها خارج شدند وارد بحث شود و تذکر بدهد.
به نظر شما آیا برگزاری مناظره نیازمند تدوین یک آیین نامه که چارچوب های خاصی در آن مشخص شود؟
سلطانی فر:به نظر من حتما باید دستور العملی در خصوص برگزاری مناظره در اختیار سازمان قرار گیرد.
مجری تا چه حد حق ورود و اظهار نظر در مورد موضوعات مطرح شده را دارد؟
سلطانی فر: مجری حتما باید به بحث ورود کند. به شرطی که این ورود دال بر دخالتش در موضوع نباشد. تظاهر به بی طرفی با بی طرفی دو مقوله جدا است. عادل فروسی پور از جمله مجریانی است که همیشه طرفدارانه تظاهر به بی طرفی می کند. یکی از برنامه هایی که من به شدت پیگیری می کنم و به نظر من می توان گفت قشنگ ترین برنامه تلویزیون است برنامه ۹۰ است.تکنیکی که عادل فردوسی پور در برنامه نود از ان استفاده می کند عالی است.این تکنیک خوبی است و یک آدم حرفه ای این کار را انجام می دهد.
آقای حیدری نظر شما چیست به نظر شما مجری چقدر می تواند در مناظره به بحث ورود کند و فکر می کنید که تا چه حد سازمان در پی راه انداختن برنامه هایی با محوریت انجام مناظره است؟
حیدری:در حال حاضر هم داریم برنامه هایی که در صدا و سیما تهیه می شود و ذات آن ها بر مبنای انجام مناظره پایه گذاری شده است. مثل برنامه «دیروز، امروز، فردا» و من فکر می کنم صدا و سیما هم به مبحث برگزاری مناظره مشتاق است . برای آنکه به اهمیت مناظره پی ببیریم باید خاطرنشان کنم که سال ۸۸ کاندیداهای ریاست جمهوری در برنامه گفت و گوی ویژه خبری هم شرکت کردند و من با آنهاگفت و گو کردم ولی همین کاندیداها در شبکه سه هم حضور پیدا کردند و بصورت دو به دو با هم مناظره کردند من آمار دقیقی ندارم اما به راحتی می توانم بگویم که تعداد بینندگان مناظره های سال ۸۸ به مراتب از گفت و گوی ویژه خبری همان سال بیشتر بود. برگزاری مناظره دغدغه مدیران صدا و سیما هم هست که به یک مدلی برسند که در قالب آن مدل پیامی که مقصودشان هست را به جامعه منتقل کنند . مناظره از نظر من بهترین و جذابترین قالب برنامه سازی در تلویزیون است . ما باید از این ابزار نهایت استفاده را برای جذب مخاطب و ارتقای سطح آگاهی عمومی ببریم. در مورد مجری مناظره هم باید مجددا تاکید کنم که مجری مناظره لازم نیست متخصص در موضوع مناظره باشد، بلکه فقط کافی است تخصص اجرا داشته باشد یعنی یک مجری حرفه ای باشد.
سلطانی فر: من هم در آخر باید بگویم به نظر من جذاب ترین فیلم سینمایی هم نمی تواند به اندازه مناظره های زنده بیننده داشته باشد و اگر صدا و سیما این بحث را جدی بگیرد می تواند عده بسیار زیادی از مردم را پای رسانه ملی بکشاند.
به هر حال ما در بحث برگزاری مناظره در حال آزمون و خطا و تمرین هستیم .درست برگزار شدن این مناظره‌ها بر می‌گردد به مستدام بودن آنها و چون ما در جامعه حزب نداریم، همه چیز شخصی است. حزب یک اساسنامه و مرام نامه‌ای دارد که طبق آن وقتی نمانیده دو حزب با هم حرف می‌زنند مشخص است درباره چه موضوعی حرف می‌زنند و به اشخاص کشیده نمی شود.ما همه این توقعات را از تلویزیون و مناظره داریم.
